Forum Polskiego Kina

To już druga edycja mojego zaduszkowego alfabetu, w którym żegnam niektórych ludzi filmu, których żegnaliśmy wszyscy w ostatnich dwunastu miesiącach. Aktorów, reżyserów, ale także tych zasłużonych dla upamiętniania i popularyzacji filmu. W minionym roku znowu odeszło wielu spośród nich.

W drugi dzień świąt Bożego Narodzenia zmarł Emilian Kamiński. O tym, że ciężko choruje wiedzieli tylko jego najbliżsi. Popularność przyniósł mu film i serial Kazimierza Tarnasa „Szaleństwa panny Ewy”. Całe teatralne życie spędził w Warszawie, w teatrach: Na Woli (1976-77), Narodowym (1977-83 i 1997-2009), Ateneum (1983-2000), zaś od 2008 roku prowadził prywatny Teatr Kamienica. Jako dziecko miałem okazję widzieć go na scenie – gdy w Teatrze Rozmaitości grał gościnnie Supermana, a także na ekranie, gdy z całą klasą z mojej szkoły podstawowej poszliśmy na „Pana Kleksa w kosmosie”. A potem – wielokrotnie w Teatrze Ateneum. Widziałem go też jako gospodarza-konferansjera na jednej z imprez w Kamienicy. Wraz z jego śmiercią warszawska kultura poniosła niepowetowaną stratę, ale Teatr Kamienica wciąż trwa mimo śmierci swojego założyciela, dzięki determinacji żony Kamińskiego, aktorki Justyny Sieńczyłło oraz jego syna.

Siódmego maja odszedł Stanisław Lenartowicz, jeden z gigantów polskiego filmu animowanego. Jak podaje serwis filmpolski.pl – „W filmie animowanym zadebiutował jako pierwszy z licznego grona absolwentów łódzkiego Liceum Plastycznego, którzy w latach 60. zasilili kadrę Studia Se-Ma-For”. Był scenarzystą, reżyserem, animatorem, montażystą, scenografem, autorem oprawy plastycznej. To pod jego artystycznym kierownictwem powstała animacja do polskiej wersji „Ulicy Sezamkowej”, dobrze znanej wszystkim tym, którzy – tak jak ja – dorastali w latach 90. ubiegłego stulecia.

W minionym roku, dziewiętnastego grudnia, pożegnaliśmy Annę Lutosławską, świetną aktorkę, której talent podziwiali widzowie teatralni Krakowa i Wrocławia. Zagrała tylko w czterech filmach kinowych: „Ostatnim etapie” (1947) i „Historii współczesnej” (1960) Wandy Jakubowskiej, „Daleka jest droga” Bohdana Poręby (1963) i „Zarazie” Romana Załuskiego (1971). Częściej pojawiała się na małym ekranie – w przedstawieniach Teatru Telewizji i serialach, od „Czterech pancernych i psa” (1966) poprzez „Lekarzy” (2012-2014) aż po „Ojca Mateusza” w którym rolą w 314 odcinku pożegnała się z planami zdjęciowymi.

Asja Łamtiugina, która zmarła trzydziestego pierwszego marca, bardziej niż jako aktorka, znana była jako matka Olafa Lubaszenki. Tym bardziej więc warto przypomnieć jej sylwetkę, była bowiem nie tylko aktorką, ale także reżyserką teatralną, dramatopisarką i autorką tekstów piosenek. W 1992 roku wydała książkę „Spowiedź kochanki”. Wśród bardzo wielu teatrów, w których pracowała był także szczególnie mi bliski Teatr Żydowski w Warszawie. Zagrała m.in. w „Mecie” Antoniego Krauzego (1971), „Bliźnie” Krzysztofa Kieślowskiego (1976), „Panu Tadeuszu” Andrzeja Wajdy (1999) oraz w filmach swojego syna: „Sztos” (1997), „Chłopaki nie płaczą” (2000), „Złoty środek” (2009) i „Sztos 2” (2011).

Dziesiątego maja odeszła Krystyna Łubieńska. Aktorka, która pracowała w teatrach: Młodego Widza we Wrocławiu (1950-56), Dolnośląskim w Jeleniej Górze (1955), Rozmaitości we Wrocławiu (1956-58), Wybrzeże w Gdańsku (1958-63, 1964-92 i 2001), Ziemi Mazowieckiej w Warszawie (1963-64), Śląskim w Katowicach (1970-71) i im. Osterwy w Lublinie (1971). Podobnie jak Anna Lutosławska zagrała tylko w czterech fabułach: „Moim starym” Janusza Nasfetera (1962), „Na całość” Franciszka Trzeciaka (1982), „Mewach (fragmentach życiorysu)” Jerzego Passendorfera (1986) i „Przedwiośniu” Filipa Bajona (2001). W tym pierwszym zagrała największą filmową rolę w swoim aktorskim życiu – główną rolę kobiecą, żonę powracającego do kraju po latach emigranta, którego kreował Adolf Dymsza tworząc jedyną niekomediową kreację aktorską w całej swojej karierze.

Siódmego grudnia zmarł nagle Jan Nowicki – jeden z największych aktorów powojennego polskiego teatru, kina, telewizji. Gigant sceny i gigant ekranu. Pierwszą rolą, która przyniosła mu wielką popularność był Ketling w „Panu Wołodyjowskim”. Nowicki nie znosił tej roli, twierdził, że musiał ją grać „z wiechciem słomy na głowie”, cenił za to dwie inne kreacje – Józefa w „Sanatorium pod klepsydrą” Wojciecha Jerzego Hasa (1973) oraz tytułową postać w „Wielkim Szu” Sylwestra Chęcińskiego (1982). Jest w tych dwóch rolach coś symbolicznego – pierwsza to rola stworzona w kinie artystycznym, druga – w rozrywkowym. Tak przebiegała cała kariera Nowickiego. Uczestniczył w największych wydarzeniach artystycznych teatru i kina, nie odmawiając udziału w produkcjach typu „Młode wilki” czy „Zostać miss”. A pod koniec życia rozsmakował się w pisarstwie. Gdy miałem okazję z nim rozmawiać powiedział, że w ostatnim czasie został członkiem Związku Literatów Polskich i jest to dla niego większym zaszczytem niż członkostwo we wszelkich stowarzyszeniach aktorskich. Spoczął w swoim rodzinnym miasteczku – Kowalu, zaś na jego grobie znalazły się słowa „Żyć możesz wszędzie, umieraj gdzie dom”.

Kolejny gigant ekranu - Leonard Pietraszak odszedł po długiej chorobie pierwszego lutego. Oczywiście – był znakomitym aktorem teatralnym, pracującym najpierw w Poznaniu, a potem – z sukcesami! – w Warszawie, ale zdecydowanie mocniej zaznaczył się na ekranie, miał bowiem szczęście pojawiać się w produkcjach zyskujących sobie, po latach, miano kultowych, takich, jak „Stawka większa niż życie” (1968, Hubert Ornel w odcinku „Hasło”, to Pietraszak wypowiadał kwestię „Najlepsze kasztany są na placu Pigalle”), „Czarne chmury” (1974, pułkownik Krzysztof Dowgird), „40-latek” (1974-1977, Karol Stelmach, przyjaciel Karwowskiego), a przede wszystkim – filmy Juliusza Machulskiego „Vabank” (1982) i „Vabank 2, czyli riposta” (1984), w których grał niegodziwego bankiera Gustawa Kramera. Prywatnie był człowiekiem ujmującym. Prosiłem go o dwa wywiady, za każdym razem zgadzał się od razu, bardzo pomocnie proponując od razu miejsca, w których będzie mógł poświęcić mi czas. Był Honorowym Obywatelem Bydgoszczy, z której pochodził i tam spoczywa na niewielkim Cmentarzu Starofarnym w centrum miasta.

Dwudziestego szóstego sierpnia zmarł Andrzej Precigs. W ostatnich latach publiczność znała go przede wszystkim z roli Zbigniewa Filarskiego, ojca Kingi (Katarzyna Cichopek) w telenoweli „M jak miłość”. Wcześniej grał wielu filmach i serialach, występował w teatrze, pracował w dubbingu – to jego głosem mówił smerf Poeta. Pochodził ze szwedzkiej rodziny Precigsonów. "Lata międzywojenne były dla dziadków okresem prosperity. Dziadek zbudował niewielką fabryczkę na Czerniakowie. Produkował ceratę dla potrzeb cywilów. Kupili też działkę z domem w podwarszawskim Wołominie. Kiedy w okresie II wojny światowej stracili majątek w Warszawie, ten dom stał się ostoją dla całej rodziny. Zostaliśmy też bez przyrostka son, w tamtych czasach bezpieczniej było nie przyznawać się do kapitalistycznego pochodzenia” – mówił w jednym z wywiadów.

Anna Sienkiewicz-Rogowska, zmarła dwudziestego siódmego listopada w wieku zaledwie 51 lat, w ostatnim czasie pracowała na stanowisku wicedyrektorki do spraw administracyjnych w Muzeum Warszawy. Wcześniej, w latach 2001–2005 była producentką Festiwalu Filmowego i Artystycznego „Lato Filmów” w Kazimierzu Dolnym. Od roku 2008 kierowała działem Upowszechniania kultury filmowej w Państwowym Instytucie Sztuki Filmowej. Nadzorowała m.in. realizację programów edukacyjnych: Filmoteka Szkolna – skierowanego do szkół średnich oraz Akademia Polskiego Filmu – dla studentów uczelni wyższych. Z tego ostatniego cyklu, odbywającego się w kinie Iluzjon w Warszawie, sam niekiedy korzystam jako zwykły widz, na te seanse mają bowiem wstęp nie tylko studenci. W latach 2015-2021 była dyrektorka Filmoteki Narodowej, później wicedyrektorka Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego.

Dwudziestego piątego listopada odszedł nagle i niespodziewanie Józef Skwark. Był – jak to się niekiedy mówi, „aktorem jednej roli”, a rolą tą był Adaś Cisowski w filmie Marii Kaniewskiej „Szatan z siódmej klasy” (1960), w którym partnerował Poli Raksie. Twierdził, że choć próbował potem swoich sił w filmie, to na każdych zdjęciach próbnych odrzucano go jako zbyt kojarzącego się z Adasiem. Dlatego całą swoją aktywność przeniósł na teatr, pracował w teatrach całej Polski nie tylko jako aktor, ale i ceniony reżyser. Pod koniec życia, już jako emeryt, wrócił na ekrany. Zaczęło się od roli księdza Zygmunta w serialu „Plebania”. Nikt w nieco zaokrąglonym księdzu nie rozpoznawał początkowo Adasia Cisowskiego, jednak popularność „Plebanii” sprawiła, że Skwark znów zaczął grać. Wystąpił m.in. w „Klanie”, „Pierwszej miłości”, „Wojennych dziewczynach” i „Belle Epoque”, gdzie zagrał mordercę serwującego na krakowskim targu konserwy mięsne wykonane ze swoich ofiar.

Gdy dwudziestego czwartego października zmarła Barbara Stesłowicz, jeden z popularnych tabloidów żegnał ją słowami: „Aktorka podbiła serca widzów wcieliwszy się w Tamarę w serialu Czterej pancerni i pies”. Mnie bardziej utkwiła w pamięci jako konfidentka Regina w filmie Aleksandra Ścibor-Rylskiego „Morderca zostawia ślad” (1967). „Była zasłużonym członkiem ZASP, zawsze pomocna i zaangażowana w pracę na rzecz naszego Stowarzyszenia. Na długo pozostanie w naszej pamięci jako znakomita artystka i wspaniała kobieta” – napisał na Facebooku ZASP. W 1993 roku Barbara Stesłowicz wycofała się z czynnego życia artystycznego i zajęła pracą społeczną w krakowskim Klubie Aktora „Loża”. Za tę działalność w latach 2008 oraz 2012-2014 nagrodzono ją Nagrodą Syzyfa.

Historia Andrzeja Szopy (zmarł w sylwestra 2022), który po doznanym w trakcie operacji kręgosłupa w 2016 roku udarze był częściowo sparaliżowany i mieszkał w Domu Aktora Weterana w Skolimowie (jako jeden z najmłodszych pensjonariuszy w dziejach tej placówki) przez wiele lat poruszała środowisko aktorskie i widzów. Szopa urodził się w Bydgoszczy. Pracował najpierw w Teatrze Polskim we Wrocławiu, a potem w Teatrze Kwadrat w Warszawie. W filmach i serialach kreował przeważnie niewielkie role drugoplanowe i epizodyczne, w nakręconym w 2006 roku filmie „Jan Paweł II” Johna Kenta Harrisona z Johnem Voightem w roli papieża pojawił się jako Michaił Gorbaczow. Ostatnią rolę filmową zagrał w „Carte Blanche” Jacka Lusińskiego (2015).

Dwudziestego szóstego marca zginął tragicznie w pożarze własnego domu Piotr Wysocki, aktor, któremu największą sławę przyniosła debiutancka rola księcia Jana Gintułta w „Popiołach” Andrzeja Wajdy (1965). Choć swoich miłośników miały także jego role w serialach „Czterej pancerni i pies” (1969-1970, porucznik Kozub), „Rodzina Połanieckich” (1977, Józef Osnowski), „Kariera Nikodema Dyzmy” (1980, hrabia Koniecpolski). Lata 1969-2001 spędził jako aktor Teatru im. Osterwy w Lublinie, osiągając w tym mieście status artysty cenionego i bardzo lubianego. Wcześniej występował w Teatrze im. Horzycy w Toruniu, z którego pochodził i w którym to mieście został pochowany.

Zmarły dwudziestego dziewiątego listopada Roman Załuski należał do niewielkiego grona polskich reżyserów filmowych, którzy w swojej twórczości konsekwentnie uprawiał kino gatunkowe, na ogół nie cenione przez recenzentów, za to gromadzące w salach kinowych licznych widzów. To spod jego ręki wyszły takie tytuły, jak katastroficzna „Zaraza” (1971), odważny obyczajowo „Kardiogram” (1971), równie śmiała „Anatomia miłości” (1972), sensacyjny „Wściekły” (1979) oraz komedie: „Wyjście awaryjne” (1982), „Och, Karol” (1985), „Kogel-mogel” (1988), „Galimatias, czyli kogel-mogel II” (1989) czy wyprzedzająca swoje czasy, poświęcona tematowi równouprawnienia kobiet „Komedia małżeńska” (1993). Od wielu lat nie kręcił już filmów, pędząc życie emeryta. Spoczął na warszawskim Cmentarzu Bródnowskim.

Rafał Dajbor

_________________
...i zdanżam na czas proszę pana! www.mariuszgorczynski.pl